داوری بین المللی چیست؟

شاید شما هم جزو کسانی باشید که اصطلاح داوری بین المللی را شنیده باشید و برایتان سوال پیش آمده باشد که در حقیقت و در حوزه قانونی داوری بین المللی چیست؟ چه فرآیند هایی را دارد و چگونه انجام میشود؟ ما در وکیل چین قصد داریم تا به طور تخصصی به این موارد بپردازیم و توضیحات جزئی تری را در رابطه با آن بیان کنیم پس در ادامه با ما همراه باشید.

داوری بین المللی به چه معنا است؟

اگر بخواهیم به این پرسش پاسخ دهیم که داوری بین المللی به چه معنا است؟ باید بگوییم که در حقیقت از لحاظ فرآیند های آن بسیار مشابه دادرسی دادگاه داخلی است. البته با این تفاوت که به جای اینكه در دادگاه داخلی برگزار شود جلوی دادگاه های خصوصی كه به عنوان داوران معروف هستند برگزار خواهد شد. در اصطلاح به این فرآیند اجماع، خنثی، الزام آور، خصوصی و قابل اجرا وسایل حل اختلاف بین المللی هم میگویند که به طور معمول سریعتر و ارزان تر از دادرسی داخلی است و برخلاف احکام دادگاه های داخلی، آرای داوری بین المللی می تواند حضور داشته باشد و تقریباً در تمام کشور‌ های جهان میتواند اجرا شود به منظور تبدیل داوری بین المللی به مکانیزم اصلی برای حل و فصل اختلافات بین المللی.

البته لازم به ذکر است که در عمل استفاده از امکان داوری بین المللی به نحوی عوض شده است به این منظور که احزاب مختلف قانونی را به آنها اجازه دهند و در نهایت زمینه های زبانی و فرهنگی کشور هم برای حل و فصل اختلافات خود به صورت نهایی و به طور معمول بدون تشریفات قوانین رویه ای سیستم های حقوقی در خواهد آمد.

ممکن است شما در بعضی مواقع داوری بین المللی را با عنوان فرم ترکیبی حل اختلاف بین المللی هم شنیده باشید که در وافع به این دلیل که عناصر رویه حقوق مدنی و رویه حقوق عادی را به نوعی با یکدیگر ترکیب میکند، علاوه بر اینکه به طرفین فرصت قابل توجهی برای طراحی رویه داوری که در آن اختلافات برطرف خواهد شد میدهد، این اجازه را هم به آنها میدهد که بتوانند از آن برای حل و فصل هر گونه مشاجره ای که ممکن است پیش بیاید استفاده کنند. نکته دیگر اصطلاح “قابل جابجایی” است که ممکن است به کرات در این خصوص مورد استفاده قرار گیرد که البته دامنه و قوانین مربوط به آن ممکن است از دولت هر کشور به کشور دیگر متفاوت باشد اما اکثر اختلافات تجاری را شامل میشود.

شرکت ها معمولاً قرارداد های داوری بین المللی را در قرارداد های تجاری خود با سایر مشاغل درج می کنند به این شکل که اگر اختلاف نظر در مورد توافق رخ دهد آنها موظف هستند که به جای پیگیری دادرسی آن را در دادگاه سنتی داوری کنند. همچنین ممکن است دو طرف برای حل و فصل اختلافات پیش آمده از طریق آنچه که به عنوان “توافق نامه تسلیم” شناخته می شود استفاده کنند که البته از بسیاری جهات شباهت بسیاری با یک توافقنامه داوری دارد که پس از ایجاد اختلاف قبل از آن امضا شده است.

قانون داوری تجاری بین الملل

اگر بخواهیم به طور تخصصی تر آنچه که در رابطه با داوری تجارت بین الملل در قانون اساسی آمده است را ذکر کنیم باید بگوییم که در ماده 1 قانون داوری تجاری بین المللی تعاریفی در رابطه با داوری موافقت نامه داوری ارائه شده است. بر اساس آنچه که در بند الف ماده 1 داوری به منظور رفع اختلاف میان طرفین دعوا از اشخاص حقیقی یا حقوقی کمک گرفته میشود. منظور از عبارت “خارج از دادگاه” در بند الف ماده مذکور این است که فرآیند رسیدگی توسط داور با فرآیند رسیدگی در مراجع قضایی متفاوت است و داوری در مکانی غیر از دادگاه ها انجام می شود.

همچنین در بند ب ماده 1 به این شرایط هم اشاره شده است که اگر یکی از طرفین دعوا در زمان انعقاد موافقتنامه داوری تبعه ایران نباشند. بند ج ماده 1 به تعریف موافقتنامه داوری می پردازد که در واقع توافقی است میان طرفین که در نتیجه آن تمام یا قسمتی از اختلافات به وجود آمده به داوری ارجاع داده می شود. موافقتنامه داور ممکن است ضمن قرارداد به دو صورت شرط شده یا به صورت قراردادی جداگانه باشد. همچنین طبق بند د ماده 1، داور برای رسیدگی به دعوا می تواند یک نفر یا شامل چندین نفر (هیات داوران) باشد.

رویه داوری بین المللی

جالب است بدانید که در رویه داوری بین المللی، احکام داوری در بیشتر مواقع برای سایرین افراد منتشر نمی شوند مگر اینکه آنها مورد حمله قرارگیرند و یا بحث شناسایی یا اجرای آنها مطرح شود. البته شرایط خاص و استثنائاتی هم وجود دارد که در آنها آرای داوری اتاق بازرگانی بین المللی در «ژورنال حقوق بین الملل» و آرای دیوان داوری دعاوی ایران و آمریکا هم منتشر می شود. آرای شخصی نیز گاهی به مجلات حقوقی ارائه و منتشر می شود که در بیشتر مواقع این کار توسط «سالنامه داوری بین المللی» انجام می گیرد.

با تمام این تفاسیر همان طور که دیوان داوری در پرونده Liberian Eastern Timber (1986- این پرونده مربوط به ایکسید است) بیان کرده است، رویه داوری اصولا ماهیتی که الزام آور باشد ندارد. در عین حال آراء سابق معمولا از سوی داوران به دقت مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرند و می تواند راهنمای خوبی برای داوران باشد.حتی در بسیاری از موارد، آراء سابق و رویه مورد استناد داوران قرار گرفته و در رای هم آورده می شود (به خصوص در آرای اتاق بازرگانی بین المللی و دعاوی نفتی).

شاید بد نباشد این نکته را هم ذکر کنیم که در کنار رویه داوری، آرای بسیاری هم از سوی دادگاه های داخلی کشورهای مختلف در رابطه با داوری صادر شده است که می تواند یک منبع بسیار خوب با بار اطلاعاتی بالا برای کسانی باشد که این مبحث را مطالعه می کنند اگر چه که آنها هم از ویژگی الزام آور برخوردار نیستند.

تفاوت داوری بین المللی با دادگستری بین المللی

اگر چه میان داوری و دادگستری بین المللی در اساس شباهت هایی دیده میشود اما امروزه داوری پیشتر از دادگستری مورد استقبال قرار میگیرد. از جمله دلایل این استقبال هم میتوان به تفاوت داوری بین المللی با دادگستری بین المللی مانند امتیازی که داوری نسبت به دادگستری دارد اشاره کرد. از جمله مهم ترین این امتیازات به این شرح است: آزادی عمل و حق انتخاب طرفین در انتخابات داور و قانون داوری، سرعت در رسیدگی به اختلاف، کارایی بیشتر داوری، محرمانه بودن آن، کاهش هزینه در دادرسی، رعایت نظریات طرفین توسط داور، تخصصی بودن بیشتر داوری و بالاخره مورد اعتماد بودن بیشتر داور برای طرفین.

مبانی داوری

• اجباری
• اختیاری

برای بیان مبانی داوری باید بگوییم که اساس داوری اصولا بر ارادی بودن آن است. به عبارت دیگر توسل به این روش تنها با رضایت و توافق کلیه طرفین اختلاف امکان پذیر است. این مداخله اراده ممکن است دو حالت داشته باشد: توافق طرفین اختلاف پس از وقوع اختلاف و محدود به همان مورد اختلاف که همان اختلافی که به آن داوری اختیاری می گویند و دیگری توافق قبل از وقوع اختلاف که به ان داوری اجباری می گویند.

داوری اختیاری

داوری اختتیاری مبتنی بر “موافقت نامه خاص” که به موجب آن دو طرف اختلاف توافق می کنند که حل آن اختلاف را به مرجع ثالثی واگذار کنند چنین موافقت نامه ای بدان علت که توافق طرفین در آن ظاهر است از هر شکل شبیه به معاهدات بین المللی است پس باید قواعد مربوط به معاهدات رعایت شود. موافقت نامه های خاص قانون داوری است و احترام به آن و متابعت از آن برای مقام داوری کننده الزامی است. در چنین معاهده ای تراضی و توافق طرفین ثبت می شود موضوع اختلاف درج میگردد و داور یا داوران انتخاب می شوند و اختیارات آنها مشخص می شود. همچنین قواعد آیین دادرسی تدوین می گردد. از جمله این موافقت نامه ها می توان از بیانیه الجزایر در زمینه حل و فصل دعاوی مالی ایران و ایالت متحده آمریکا نام برد.

داوری اجباری

داوری اجباری به گونه ای که بیان شد مبتنی بر توافق سازمان های بین المللی و کشورها در توسل به روش داوری به هنگام بروز اختلاف احتمالی آتی است. امروزه داوری اجباری تحت نظام معاهدات دو یا چند جانبه جهانی یا منطقه ای است. این تعهدات معاهده ای دو شکل متفاوت دارند: شرط داوری و معاهده دایمی داوری.

دکتر آرش ایزدی

دکتر آرش ایزدی، وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی برجسته، با تخصص در حقوق بین‌الملل و داوری تجاری است. ایشان علاوه بر فعالیت حرفه‌ای در عرصه وکالت، به عنوان مدرس دانشگاه نیز فعالیت می‌کنند. دکتر ایزدی عضو چندین مرکز داوری معتبر بین‌المللی از جمله SHIAC، CIETAC، BIAC، SCIA و مرکز داوری بین‌المللی اتاق بازرگانی ایران است. این عضویت‌ها گواه تخصص و اعتبار بالای ایشان در حوزه داوری بین‌المللی می‌باشد.